Âm nhạc trị liệu là việc sử dụng âm nhạc (nhịp điệu, giai điệu, hòa âm, tiết tấu…) trong mối quan hệ trị liệu để duy trì phục hồi hoặc cải thiện sự tập trung chú ý, cảm xúc, nhận thức, hành vi, giao tiếp… Âm nhạc giúp cho người bệnh nhanh chóng lấy lại sự cân bằng dễ dàng vượt qua các bất ổn về tinh thần, thể chất và xã hội. Các giai điệu âm nhạc kích thích sự hoạt động của các giác quan, kích hoạt cơ chế điều hòa của não bộ giúp cho con người điều chỉnh cảm xúc, phục hồi chức năng nhận thức, tăng khả năng tập trung chú ý và trí nhớ, điều chỉnh hành vi, tự tin vào bản thân, sống thoải mái hơn, hạnh phúc hơn và dễ gắn kết tình yêu thương. Tại Viện Sức khỏe Tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai, những giai điệu du dương không chỉ là nghệ thuật, mà còn là liều thuốc tinh thần giúp người bệnh có khó khăn về tâm lý, tâm thần tìm lại chính mình. Hãy cùng lắng nghe câu chuyện chữa lành từ những nốt nhạc yêu thương. 

Âm nhạc cất lên, nỗi buồn lắng xuống 

Căn phòng trị liệu ngập tràn ánh nắng ấm, tiếng đàn guitar nhẹ nhàng vang lên. N.T.C (27 tuổi) - cô gái trẻ từng chìm trong u uất suốt một năm trời - khẽ nhắm mắt, đôi tay bắt đầu gõ nhịp theo điệu nhạc. Đó là khoảnh khắc đầu tiên sau rất lâu, cô cảm thấy lòng mình dịu lại. 

"Em như tìm thấy tiếng nói của riêng mình trong âm nhạc. Không cần phải giải thích, không cần phải cố gồng mình. Chỉ cần lắng nghe và cảm nhận", T.C chia sẻ sau 8 tuần trị liệu. 

Từ một người bệnh có trầm cảm nặng với những đêm dài mất ngủ và chuỗi ngày bế tắc, T.C đã dần hồi phục nhờ sự kết hợp giữa điều trị y khoa và liệu pháp âm nhạc. Câu chuyện của cô không phải là phép màu, mà là minh chứng cho sức mạnh chữa lành của nghệ thuật khi được áp dụng một cách khoa học. 

Âm nhạc - Nghệ thuật kết nối tâm hồn 

Theo Tiến sĩ tâm lý Trịnh Thanh Hương, chuyên gia tại Viện Sức khỏe Tâm thần, liệu pháp âm nhạc không đơn thuần là nghe nhạc để thư giãn. Đó là một quá trình tương tác có hệ thống, nơi âm thanh trở thành cầu nối giữa người bệnh và thế giới cảm xúc bên trong. 

Âm nhạc giúp "đánh thức" những cảm xúc đã ngủ quên, bị kìm nén lâu ngày trong quá khứ. TS. Thanh Hương chia sẻ: Người bệnh trầm cảm thường sống khép kín, thu mình, thích các hoạt động yên tĩnh, mất động lực, giảm hứng thú. Các trạng thái cảm xúc chủ yếu: Buồn, chán nản, thất vọng, tủi thân… đôi khi có cả sự trống rỗng trong trạng thái tê liệt cảm xúc. Họ có thể không khóc, không cười, thậm chí không còn nhận ra mình đang buồn hay vui. Âm nhạc, với sự đa dạng giai điệu, tiết tấu, ca từ…giúp khơi gợi lại những rung cảm tưởng chừng đã mất. "Một bản nhạc buồn có thể giúp họ nhận diện nỗi đau. Một giai điệu tươi sáng lại khơi dậy niềm hy vọng. Đó là bước đầu tiên để chữa lành", TS. Hương giải thích. 

Khác với các liệu pháp nhận thức, liệu pháp hành vi, tâm lý nhóm hay liệu pháp gia đình… đòi hỏi người bệnh phải chia sẻ bằng lời, diễn đạt gẫy gọn những ấm ức, tủi thân, suy nghĩ của bản thân về các sự kiện, hiện tượng xung quanh thì liệu pháp âm nhạc cho phép họ bày tỏ cảm xúc một cách tự nhiên nhất. Họ không cần nói, chỉ cần ngân nga ca từ theo giai điệu, tiết tấu của bài hát. Họ hát bằng tất cả cảm nhận, cảm xúc từ trái tim. Chơi các dụng cụ đơn giản như trống, chuông, ghi ta…; Sáng tác giai điệu hoặc lời ca ngắn...Từ những cách thể hiện rất riêng đó người bệnh rãi bày được nỗi lòng sâu kín của họ, có thể là những mong ước, những hoài bão, niềm tin và hy vọng. “Những cảm xúc này không dễ dàng diễn tả bằng lời, bằng ngôn từ, nhưng lại có thể được giải phóng qua một khúc nhạc", một nhà trị liệu âm nhạc chia sẻ.

Vì sao âm nhạc có thể chữa lành? 

Nhịp điệu chính là "Liều thuốc" cho hệ thần kinh. Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng: Nhịp tim và hơi thở có xu hướng đồng bộ với tiết tấu âm nhạc; Nhạc chậm (60-80 nhịp/phút) giúp giảm cortisol, ổn định huyết áp và những giai điệu vui tươi kích thích sản xuất endorphin - hormone hạnh phúc. Các hoạt động âm nhạc đa dạng, chẳng hạn như nghe nhạc, hát và chơi nhạc cụ, gợi lên những phản ứng não độc đáo chịu ảnh hưởng của các đặc điểm và thuộc tính âm nhạc của từng cá nhân.

Khi nghe nhạc, nhiều vùng não liên quan đến cảm xúc, trí nhớ và sáng tạo cùng hoạt động. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với người bệnh trầm cảm - những người thường bị suy giảm chức năng ở các vùng não này. Nhạc điệu giúp kích hoạt "con đường cảm xúc" trong não. Nghe nhạc cải thiện các chức năng nhận thức như trí nhớ, khả năng tập trung và tăng cường hành vi.

Ca hát là hành động tạo ra âm nhạc bằng giọng nói, thường theo một giai điệu và lời bài hát nhất định. Việc được thể hiện thông qua việc “Hát một ca khúc” nhằm cải thiện khả năng nói trôi chảy, chức năng điều hành và trí nhớ theo từng giai đoạn. Những thay đổi về cấu trúc như tăng cường tính toàn vẹn của chất trắng và tăng cường sự tích hợp thính giác-vận động làm nổi bật tiềm năng của việc ca hát trong việc kích thích tính mềm dẻo của hệ thần kinh.

Nhóm người bệnh có các rối loạn: Trầm cảm, sa sút trí tuệ, tự kỷ, có khó khăn trong giao tiếp bằng lời nói và không lời thường có nhiều các vấn đề khác nhau liên quan đến cảm xúc, nhận thức và hành vi. Việc họ tham gia vào liệu pháp âm nhạc giúp họ cải thiện các khó khăn trên. Tiến sĩ Thanh Hương cho biết: “Liệu pháp âm nhạc nhóm giúp người bệnh: Cảm nhận sự đồng điệu khi cùng hát một bài hát, chơi các trò chơi âm nhạc, ngân nga ca từ, giai điệu, tiết tấu trong âm nhạc khiến họ tìm lại cảm giác an lành. Có thể nói, âm nhạc làm vơi đi nỗi lòng, giải phóng những ấm ức, khó chịu từ bệnh tật của người bệnh” 

Hành trình trị liệu: Từ im lặng đến cất tiếng 

Tại Viện Sức khỏe Tâm thần Bạch Mai, mỗi bệnh nhân đều có một "bản nhạc riêng" trong hành trình hồi phục. Hành trình đó gồm những giai đoạn sau:

Giai đoạn 1: Lắng nghe 

- Nhà trị liệu chọn những bản nhạc phản ánh tâm trạng hiện tại của người bệnh. 

- Không vội vàng chuyển sang nhạc vui, mà để họ được thực sự thấu hiểu. 

Giai đoạn 2: Hòa nhịp 

- Người bệnh bắt đầu tham gia bằng cách gõ nhịp, ngân nga theo giai điệu. 

- Những nhạc cụ đơn giản như trống lục lạc được sử dụng để tăng tương tác. 

Giai đoạn 3: Cất tiếng 

- Tự chọn bài hát yêu thích để hát. 

- Sáng tác ca từ ngắn về hy vọng, về những điều nhỏ bé khiến họ cảm thấy ấm lòng. 

"Chúng tôi không ép họ phải vui vẻ ngay lập tức. Quan trọng là họ dám đối diện và bày tỏ cảm xúc thật của mình", TS. Hương nhấn mạnh. 

 Thông điệp từ những người chữa lành 

 Thông điệp 1: "Âm nhạc không thay thế thuốc, nhưng khiến thuốc hiệu quả hơn" 

Liệu pháp âm nhạc không phải là phép thay thế mà là người bạn đồng hành cùng các phương pháp điều trị khác. Sự kết hợp này mang lại hiệu quả toàn diện: 

- Thuốc giúp cân bằng sinh hóa não. 

- Âm nhạc chữa lành những tổn thương tâm lý. 

Thông điệp 2: "Hãy cho bản thân quyền được nghe, được cảm nhận" 

Nhiều bệnh nhân chia sẻ rằng, suốt thời gian dài, họ đã đánh mất thói quen lắng nghe chính mình. Âm nhạc trị liệu không chỉ giúp họ tìm lại cảm xúc, mà còn trao cho họ một công cụ tự chữa lành: 

- Tự tạo playlist cho những ngày u ám. 

- Hát một bài hát cũ khi cảm thấy cô đơn. 

- Dùng tiếng đàn để xua tan căng thẳng, tạo động lực, thêm niềm tin và hy vọng trong cuộc sống. 

Khi những nốt nhạc trở thành ánh sáng 

Trong căn phòng trị liệu ấy, có người đã khóc khi nghe một khúc nhạc quen. Có người bật cười khi lần đầu dám hát to trước mặt người khác. Những khoảnh khắc tưởng chừng rất đỗi bình thường ấy, lại là bước ngoặt trong hành trình thoát khỏi bóng tối trầm cảm. 

Âm nhạc không xóa bỏ nỗi đau, nhưng nó dạy ta cách sống cùng nỗi đau một cách nhẹ nhàng hơn. Và đôi khi, chỉ cần một giai điệu đúng lúc, cánh cửa tâm hồn đã có thể hé mở để đón ánh sáng. 

"Hãy để âm nhạc vuốt ve tâm hồn như một người bạn hiểu lòng mình nhất" - Thông điệp từ đội ngũ chuyên gia Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai. 

--------------------------------------

Thông tin liên hệ: 

Viện Sức khỏe Tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai 

Cổng số 3 - Số 78 Đường Giải Phóng, Hà Nội 

024 3576 5344 - 0984 104 115